واژه ونچر به معنای موسسه بوده ولی بیشتر در معنا و مفهوم ریسک به کار می‌رود. جوینت ونچر در ایران نیز به همان معنا و مفهوم به کار می‌رود. جوینت همان مشارکت در سود و زیان یک فعالیت اقتصادی است. جوینت ونچر به‌معنای همکاری دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی به‌منظور به انجام رسانیدن یک پروژه مستقل تجاری میباشد.
از سال ۱۹۸۰ به بعد اصطلاح جوینت ونچر در دادگاه‌های آمریکا خیلی زیاد مورد استفاده قرار گرفت و پس از آن یکی از پرطرفدارترین اصطلاحات رایج در نظام حقوقی جهانی شد که در همه زبان‌های دنیا از آن استفاده می‌شود.
امروزه با توسعه روابط بین‌المللی اقتصادی و تجاری، بیش از هر زمان دیگری شاهد انعقاد قراردادهای بازرگانی بین‌المللی هستیم. انواع خاص این قراردادها مانند قراردادهای جوینت ونچر،قرارداد مشارکت انتفاعی، قراردادهای تامین مالی و فرانشیز، ماهیت و کارکرد خاص خود را دارند و هر یک نقش مهمی در تجارت بین الملل ایفا می‌کنند.
قرارداد جوینت ونچر چیست؟
قرارداد جوینت ونچر یا قرارداد مشارکت انتفاعی در واقع شکلی از تنظیم انواع قراردادهای بین‌المللی است که خود می‌تواند در انواع مختلف منعقد شود، تعریف این نوع قرارداد که در زبان فارسی با همان اصطلاح لاتین Joint Venture سرمایه‌گذاری مشترک استفاده می‌شود، بر نوعی قالب قراردادی مشارکت و همکاری دلالت می‌کند. این قراردادها به گونه‌ای از همکاری تجاری می‌پردازد که طی آن، طرفین قرارداد، انجام فعالیت خاصی را مشترکاً بر عهده می‌گیرند و با دخالت فعالانه در آن فعالیت، در سود و زیان آن به نحو اشتراک سهیم می‌شوند.
این نوع قرارداد انواعی دارد که بسته به نوع مشارکت طرفین می‌تواند همکاری در جهت ایجاد یک واحد اقتصادی بزرگتر با ترکیب آورده‌های طرفین باشد. مفهوم «آورده» نیز به هرگونه آورده مالی یا غیرمالی مانند فنآوری و تکنولوژی اشاره دارد. در اصل، عنصر مهم این قرارداد، وجود مشارکت طرفین برای سوددهی بیشتر است.
جوینت ونچر (joint venture) که نام دیگر آن سرمایه‌گذاری مشترک یا مشارکت انتفاعی است به معنی تشکیل یک شرکت تجاری مشترک توسط دو یا چند شرکت به منظور دستیابی به اهداف تجاری، مالی، یا فنی خاص است.
ویژگی‌های قرارداد جوینت ونچر یا قرارداد مشارکت انتفاعی چیست؟
قرارداد جوینت ونچر می‌تواند با افراد حقیقی و حقوقی خارج از مرزهای ایران نیز منعقد شود و هدفی را دنبال کند در عین حال که جوینت ونچر ها الزامی به تعیین یک هدف مشخص ندارند. از طرفی جوینت ونچر دارای اعتبار و یا مدت مشخص نمی‌باشد و مادامیکه هدف یا اهداف مشترک وجود دارند و در نوع و نحوه شراکت اعتراضی از طرفین وجود نداشته باشد می‌توانند به شراکت خود تحت جوینت ونچر ادامه دهند.
مشارکت فعالانه، مهم‌ترین ویژگی قرارداد مشارکت انتفاعی است. اگر یکی از طرفین علی رغم مشارکت در جوینت ونچر، در زمینه تامین سرمایه و تسهیم در سود فعالیت، طرف دیگر از مشارکت امتناع ورزیده، این چنین روابطی در جوینت ونچر قابل تجزیه و تحلیل نبوده و قابل بحث نیست. به همین دلیل جوینت ونچر از شرکت‌های سهامی متمایز می‌شود که در آن سرمایه داران بعد از تامین بخشی از سرمایه در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت نمی‌کنند و همچنین همین ویژگی باعث وجه تمایز آن از قراردادهای فاینانس می‌شود که در این قراردادها بانک یا شرکت تامین کننده پس از تامین منابع مالی پروژه، در پروژه دخالت و مشارکتی نمی‌کند.
رعایت اصل حسن نیت به‌خصوص در مواردی که پای منافع مشترک در میان است از اهمیت زیادی برخوردار است. این اصل ضامن اعتماد طرفین قرارداد است.
جوینت ونچر (قرارداد مشارکت انتفاعی) چه کاربردی دارد؟
اشخاص با هدف افزایش قدرت سرمایه، کاهش ریسک و تقویت قدرت رقابت در بازار دست به انعقاد قرارداد جوینت ونچر می‌زنند تا با آن در سرمایه گذاری مشخصی مشارکت کنند. افراد با قبول تعهدات قراردادی، دارای حقوق و تکالیف متعددی می‌شوند حقوقی مانند حق اشتراک در منافع و سود، حق مدیریت اشتراکی پروژه و تکالیفی چون شراکت در هرگونه زیان احتمالی که ممکن است از این قرارداد حاصل شود.
شراکت، اصل قرارداد جوینت ونچر است. بنابراین زمانی که یکی از طرفین بنا به درخواست طرف دیگر، از انجام فعالیت سرباز می‌زند و در فعالیت اقتصادی مشارکت نمی‌کند، بنابراین جوینت محقق نشده است.
جوینت ونچر(قرارداد مشارکت انتفاعی) و مزایای آن
جوینت ونچر مزایای زیر را دارد:
دسترسی به منابع و بازارهایی که پیش از ایجاد جوینت ونچر موجود نبودند؛
کاهش ریسک از طریق مشارکت؛
نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه کم و محدود؛
مسیر جدید برای خروج از بازار، از طریق عرضه اولیه سهام یا فروش سهام
سرعت بخشیدن برای معرفی و ارائه محصول به بازار.
نحوه تنظیم قرارداد جوینت ونچر به چه صورت است؟
اگرچه الگوی واحد و مورد پذیرش جهانی برای یک قرارداد جوینت ونچر (JV) یا قرارداد مشارکت انتفاعی وجود ندارد، لیکن بر مبنای تجربیات علمی و عملی و حقوقی، نکات مشترکی در اکثر اینگونه از قراردادها به چشم میخورند و تمامی آنها از یک اصول قراردادی تجاری بین المللی پیروی می‌کنند از جمله:
۱- طرفین قرارداد مشارکت انتفاعی : هویت مالی و تکنولوژیک طرفین مشارکت از یک سو و مشخصات کامل حقوقی آنها از سوی دیگر، از بدو شروع به مذاکره قرارداد تا اتمام اجرای پروژه موضوع قرارداد، دارای آثار فراوانی بوده و برای طرفین نقش حائز اهمیتی دارد.
۲- تعاریف: در اکثر قراردادهای سرمایه گذاری از جمله جوینت ونچر، ماده‌ای تحت عنوان «تعاریف» برای تعریف و توضیح عبارت ها و اصطلاح‌هایی که در قرارداد به کار برده شده‌اند، اختصاص می‌یابد.
۳- موضوع قرارداد مشارکت انتفاعی: موضوع قرارداد جوینت ونچر ممکن است اجرای پروژه‌ای مشخص و یا سرمایه گذاری باشد که در هرصورت باید به روشنی مشخص شود.
۴- قلمرو قرارداد مشارکت انتفاعی: طبق شرط قلمرو قرارداد که در برخی از موارد از آن به عنوان قلمرو خدمات نیز یاد می‌شود، حدود تعهدات شرکا تعیین می‌شود.
۵- شرایط اعتبار و خاتمه قرارداد مشارکت انتفاعی: حقوق و تعهدات طرفین در قرارداد، در چهارچوب شرایط مربوط به اعتبار قرارداد، نافذ و موثر است و تا زمانی که یکی از موجبات خاتمه، واقع نشود، قرارداد به حیات خود ادامه خواهد داد.
۶- حقوق و تعهدات شرکاء: حقوق و تعهدات شرکا برحسب موضوع، اهداف و الزامات اجرایی پروژه متنوع است. حقوق شرکاء، دریافت سود، انتقال سهم الشرکه،حق تقدم در خرید سهم الشرکه، حق دسترسی به اطلاعات، تعهدات شرکا، مشارکت در آورده و…. موضوعاتی هستند که باید در این بند ذکر شود.
۷- مسئولیت شرکاء : در جوینت ونچر شرط مسئولیت در دو سطح مطرح می شود: الف- مسئولیت شرکا در برابر یکدیگر ب- مسئولیت شرکا در برابر اشخاص ثالث ، که مسئولیت شرکا بایستی به طور دقیق در قرارداد ذکر گردد.
۸- تغییر در شرکای جوینت ونچر و شرایط و تشریفات لازم برای تحقق آن: از جمله شروطی است که در مرحله مذاکرات ، محل بحث و بررسی بسیاری بین شرکاست. تغییر در ترکیب شرکاء به صورت های گوناگون محقق می شود که به اختصار عبارتند از : ورود شریک جدید به جوینت ونچر، جانشینی شریک جدید به جای شریک قبلی، خروج یکی از شرکا از جوینت ونچر، اخراج یکی از شرکا از جوینت ونچر و فوت یکی از شرکا از جوینت ونچر.
۹- شروط عمومی قراردادهای سرمایه گذاری ازجمله قرارداد مشارکت انتفاعی به نوعی مشابه یکدیگرند و شروط اجرایی و اختصاصی قرارداد را تکمیل می کنند، این شروط بیش از آنکه به طور خاص به پروژه موضوع جوینت ونچر ارتباط پیدا کنند، به تنظیم روابط شرکا به هنگام بروز حوادث و اختلافات، قانون حاکم بر اختلافات، نحوه مکاتبه شرکا با یکدیگر، تشریفات مربوط به واگذاری قرارداد، پرداخت هزینه های قانونی و غیره می‌پردازند.
انواع قرارداد جوینت ونچر کدامند؟
به‌طور کلی دو نوع جوینت ونچر یا قرارداد مشارکت انتفاعی داریم:
جوینت ونچر قراردادی
این نوع جوینت ونچر براساس قرارداد فعالیت مشترک یا قرارداد همکاری شکل می‌گیرد بدون اینکه طرفین برای اجرای قرارداد دست به تأسیس یک بنگاه اقتصادی مشترک جدید بزنند. هر یک از طرفین در این قرارداد، مسئولیت انجام بخشی از فعالیت مشترک را به عهده می‌گیرد. یک کمیته مدیریت مشترکی بر کل فعالیت طرفین قرارداد نظارت دارد، اما طرفین قرارداد مشارکت انتفاعی، هر یک به اسم خود و به مسئولیت خود بخشی از فعالیت را به انجام می‌رساند.
جوینت ونچر شرکتی
در این نوع جوینت ونچر، اراده طرفین برای همکاری به صورت تأسیس شرکت تجاری میباشد. طرفین قرارداد آورده‌های خود را در این شرکت متمرکز می‌کنند و کلیه امور شرکت در این موسسه یا بنگاه اقتصادی انجام می‌پذیرد.
انواع دیگر جوینت ونچر به این صورت است:
قرارداد جوینت ونچر متمرکز (Concenteraction JV): به جهت همکاری طرفین برای ایجاد واحد اقتصادی بزرگتر
قرارداد جوینت ونچر مکمل (Complementary JV): طرفین به جهت تلفیق مهارت‌ها و فناوری‌ها و دانش فنی خود با یکدیگر، برای تنوع سازی در محصولات خود این قرارداد را منعقد می‌کنند.
قرارداد جوینت ونچر تأمینی (Supply JV): طرفین برای تأمین مالی و کاهش و تعدیل هزینه‌ها با هم به مشارکت می‌پردازند.
قرارداد جوینت ونچر تحقیق و توسعه (Research and Development)
قرارداد جوینت ونچر فروش (Sales JV): قرارداد حقوقی برای فروش و توزیع محصولات تولیدی طرفین در بازارهای سایر کشورها
قرارداد جوینت ونچر یکپارچه: در این قرارداد مشارکتی، تمام جنبه‌های یک تجارت از جمله سرمایه گذاری، ساخت، توزیع، بازاریابی و فروش مورد معامله قرار می‌گیرد.
قرارداد مشارکت انتفاعی جوینت ونچر چگونه پایان می‌یابد؟
یک قرارداد جوینت ونچر به شکل‌های مختلفی پایان می‌پذیرد از جمله:
۱-با انقضای یک دوره زمانی از پیش تعیین شده
۲-با انجام موضوع قرارداد
۳-با فوت یا انحلال یکی از طرفین
۴-با حکم دادگاهی که ادامه جوینت ونچر را به دلیل اختلافات عمیق طرفین از لحاظ عملی غیرممکن دانسته است.
